Het is niet bekend wie de roman heeft geschreven. Wel dat het waarschijnlijik rond 1554 -of misschien zelfs enkele jaren eerder- werd gepubliceerd en dat de schrijver waarschijnlijk beïnvloed was door het toen heersende >>humanisme. De roman, in de vorm waarin ze geschreven werd, bleek later aanzet voor een literaire stijl, die o.a. navolging vindt in enkele romans van Quevedo, ('Guzman de Alfarache' en 'El Buscón'). Door de eeuwen heen reikte haar invloed zelfs tot in de twintigste eeuw met een gevierde roman als 'La Familia de Pascal Duarte' van Nobelprijswinnaar >>Camilo José Cela. Kenners beweren zelfs dat zonder deze roman een literair werk als 'Don Quijote de la Mancha' nooit geschreven had kunnen worden.
Onderwerp
Hoofdpersoon Lázaro de Tormes (Lazarillo) werd geboren in Salamanca, bij de rivier de Tormes. Als kleine jongen stuurde zijn moeder, die geen middelen had om hem te onderhouden, hem met een blinde man mee om deze te begeleiden. De blinde blijkt een geslepen kwakzalver en Lazarillo leert al spoedig allerlei trucjes om mensen voor geld te bedriegen. Omdat de blinde bovendien gierig is voelt Lazarillo zich uiteindelijk genoodzaakt om van hem te stelen, omdat hij maar weinig eten krijgt. Zo drinkt hij uit de onderkant van een kruik diens wijn of eet hij stiekem een worst die voor zijn meester bestemd was. Die blijkt ook niet achterlijk en neemt zijn maatregelen, waarna Lázaro uiteindelijk, de vernederingen en slagen beu, de blinde opzettelijk tegen een zuil laat aanlopen en hem achterlaat, niet wetende of zijn meester nog leeft of niet.
En dit is nog maar het begin want later wordt Lázaro dienaar van andere meesters, de ene nog gieriger en smeriger dan de ander. Lázaro getuigt daarbij niet van veel moed of goedhartigheid. Maar met veel ironie legt hij de hypocrisie en kleingeestigheid van de belangrijkste bevolkingslagen bloot. En dit alles in zeven hoofdstukken, waarvan er één uit slechts acht zinnen bestaat.
Censuur
Door zijn soms wat schunnige inhoud werd het werk in 1559 door de Spaanse Inquisitie verboden. Toch moet het al snel een beroemd werk geweest zijn, zelfs in Nederland. Twee personages uit het boek werden door Bredero gebruikt voor diens 'Spaanschen Brabander'. Een gekuiste versie verscheen overigens in 1579, waarbij slechts een aantal van de hoofdstukken toegestaan werden. Tot in de 19de eeuw werd het niet in zijn oorspronkelijke geheel gelezen.
In 1555 werd een tweede deel van 'Lazarillo de Tormes' gepubliceerd, ook anoniem en in een hele andere, satirische en allegorische stijl. In 1620 schreef en publiceerde Juan de Luna opnieuw een tweede deel, qua stijl dichterbij het origineel.
N.b. Het woord 'lazarillo' (verkleining van de naam Lázaro, in het Nederlands 'Lazarus') is in het Spaans nog steeds in gebruik voor blindenbegeleiders.
Afbeelding: 'Lazarillo de Tormes' gezien door Francisco de Goya
